Moczary – cerkiew, która intryguje i zachwyca

Żeby dotrzeć do położonej nieco poniżej, w kierunku południowym, niezwykle ciekawej architektonicznie cerkwi w Moczarach, należy powrócić do najbliższego skrzyżowania i skręcić w lewo. Naszym oczom ukażą się nieliczne domy, będące pozostałością dawnej wsi, a następnie skupisko PGR-owskich bloków.

Gdy droga kończy się, docieramy do kompleksu „Domu Opieki Społecznej”. Naprzeciwko pierwszych budynków tej placówki znajduje się tutejsza cerkiew.

Jest to dawna, drewniana świątynia greckokatolicka pod wezwaniem św. Mikołaja, zbudowana w 1919 roku, na miejscu poprzedniczki wzniesionej w 1754 r. Odpusty miały
tu miejsce dwa razu do roku – na Mikołaja i na Dymitra. Po 1951 r. był użytkowana jako magazyn. Została wyremontowana w 1992 roku. Obecnie jest rzymskokatolickim kościołem filialnym Niepokalanego Serca NMP

Cerkiew jest orientowana, trójdzielna, konstrukcji zrębowej, oszalowana deskami
w poziomie, co stanowi dużą rzadkość na naszym terenie. Ludność uważała taki sposób szalowania świątyni jako nawiązanie do tradycji architektury rosyjskiej a zatem przejaw „moskalizmu”. Orientacja prorosyjska cieszyła się zaś końcem XIX stulecia i na początku XX dużą popularnością w wielu wioskach Galicji. W okresie międzywojennym jej wpływy znacznie zmalały w wschodniej części prowincji.

Całość bryły zdradza charakterystyczne cechy historycyzmu ukraińskiego, pozostaje zatem pytaniem czy była to inwencja miejscowej społeczności lub proboszcza czy też zaplanowany akt architekta. Nie jest to wykluczone, gdyż do 1917 roku Wasyl i jego syn Eugeniusz Nahirni również korzystali z elementów historycyzmu rosyjskiego. Sama wieża
i szczyt są zaś szalowane pionowo.

Alternatywą jest inspiracja wykorzystywanym w architekturze uzdrowiskowej szalowanie poziomym związanym z uzdrowiskowym stylem tzw. „szwajcarskim”. Inspiracja płynęłaby wówczas z istniejącego w okolicy ośrodka zdrojowego. Jest to mniej prawdopodobne w tej okolicy ale nie niemożliwe.

Cerkiew posadowiono na planie krzyża łacińskiego. Posiada prezbiterium zamknięte trójbocznie, do którego przylegają dwie zakrystie. Cerkiew wieńczy kopuła pokryta dachem namiotowym, posadowiona na oktogonalnym tamburze. Nad narteksem i kopułą pozorna wieżyczka sygnaturowa. Dach pobity blachą. Oryginalne wyposażenie wnętrza nie zachowało się. Stropy z fasetami, ażurowy parapet chóru. Mocno zdewastowaną świątynię przekazano parafii rzymskokatolickiej w 1991r. po dokonaniu remontu służy jako kościół filialny parafii
w Jasieniu. Drzwi klepkowe z kutymi ozdobnymi klamkami.

Za cerkwią stoi drewniana dzwonnica o konstrukcji słupowo ramowej z prześwitami, pochodząca z 1 ćw. XX wieku. Dolna część jest konstrukcji zrębowej, górna słupowej
z prześwitami. Z czterech stron ozdobne szczyty z motywem słońca. Dachy dwuspadowe wzajemnie się przenikające, kryte blachą. Remontowana była w 1992 roku oraz w ostatnim okresie.

Nieopodal cerkwi cmentarz grzebalny zdewastowany. Na nim kilka nagrobków piaskowcowych i betonowych, odnowionych społecznie w 1993 r.

Robert Bańkosz