Czarna Górna
Dostojny drewniany klasycyzm
Tutejsza świątynia to drewniana parafialna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Dymitra Wielkomęczennika, wzniesiona w 1834 roku. Jadąc główną drogą, łatwo ją pominąć: stoi nieco z boku przy trakcie wiodącym do wsi Czarna Dolna, która przed wojną posiadała również własną świątynię.
Cerkwi w Czarnej Dolnej nie udało się uratować. Pozostał tam do dziś jedynie przycerkiewny cmentarz. Szczęśliwie ocalała świątynia w Czarnej Górnej – dzięki miejscowej społeczności, która nie dopuściła do zamienienia jej w magazyn lub do rozbiórki, a przesiedleni tu ludzie, którzy sami doznali krzywd związanych z deportacją powojenną w ramach akcji H-T, uszanowali dorobek kulturowy tych, których stąd wywieziono na wschód Ukrainy.
Świątynia greckokatolicka służyła zatem wiernym rzymskokatolickim, którzy z takim samym zapałem modlili się i do obrazu, i do ikony Matki Bożej, jednej przecież dla obu kościołów. Ogromna w tym zasługa miejscowych proboszczów, w tym szczególnie śp. ks. Andrzeja Majewskiego, który ze szczególną pasją dbał o kondycję zabytkowych świątyń, nie tylko parafialnej, ale również filialnych.
Pierwsza cerkiew prawdopodobnie została wybudowana między 1533 a 1536 rokiem. Kolejna wzmiankowana była w 1795 roku. Dawne cerkwie w Czarnej Górnej stały nieco poniżej, ok. 300 m na południe od dzisiejszej lokalizacji.
Obecną zbudowano w 1834 roku. W 1899 r. została ona odremontowana i przebudowana oraz ponownie poświęcona. Po 1951 roku, gdy wysiedlona została miejscowa ludność w efekcie tzw. równania granic, a przybili nowi osadnicy polscy z Sokala i Krystynopola. Cerkiew została przejęta przez wiernych rzymskokatolickich, którzy przeprowadzili remont, co doprowadziło do jej ocalenia. Obecnie służy jako kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego.
Remontu świątyni dokonano w 1967 roku.
Cerkiew jest orientowana, konstrukcji zrębowej, oszalowana deskami w pionie, trójdzielna. Przy prezbiterium znajdują się dwie zakrystie, od północy i południa. Przednawie poprzedza klasycystyczna fasada z portykiem zwieńczonym trójkątnym szczytem, wspierającym się na sześciu drewnianych kanelowanych kolumnach doryckich. Drzwi główne klepkowe, współczesne świątyni. Schody, i cokoły kolumn wykonano z piaskowca w 1993 roku.
Dachy nad prezbiterium, nawą i babińcem są kalenicowe, nad zakrystiami pulpitowe. Nad nawą ośmioboczna pozorna wieżyczka sygnaturowa, zwieńczona oryginalnym, kutym krzyżem greckim.
We wnętrzu strop jest płaski, obecny podwieszony pod oryginalnym. Planowane jest przywrócenie jego pierwotnego wyglądu.
Chór muzyczny nadwieszony, o ażurowym, wycinanym w deskach parapecie.
Praktycznie kompletny klasycystyczny ikonostas z 1882 roku przesunięto w głąb prezbiterium. Interesujące jest przedstawienie Chrystusa Pantokratora w scenie Deeisis, przywodzące na myśl późny barok lwowski, ze względu na jego nienaturalne, wręcz taneczne kształty.
Cały ikonostas i ołtarze boczne zostały w ostatnim okresie odnowione. Przebudowano także prezbiterium, tak aby cały ikonostas był dobrze widoczny. Odnowiono również scenę Pasji oraz figury św. Piotra i Pawła, także obrazy: św. Małgorzaty, Chrystusa dźwigającego krzyż, Kazanie na górze.
W miejscu carskich wrót umieszczono tabernakulum. Carskie wrota nie zachowały się, prawdopodobnie zostały przeniesione do składnicy ikon w latach sześćdziesiątych.
Na tęczy znajduje się dziewiętnastowieczny krucyfiks ludowy. Krzyż ołtarzowy zdobiony jest lustrami, pochodzący z 1887 r. dziewiętnastowieczny feretron i figura Matki Bożej z tutejszej cerkwi znajdują się w muzeum w Łańcucie.
Na ścianie został zawieszony krzyż ze zwieńczenia ikonostasu (po zdjęciu powieszony został oddzielnie).
W nawie głównej, na ścianie zachodniej wisi dziewiętnastowieczny obraz przedstawiający Chrystusa niosącego krzyż. Po prawej stronie nawy stoi chrzcielnica: nowa, z pokrywą pochodzącą 2 połowy XVII wieku, zdobiona motywem winorośli, pochodząca ze spalonej cerkwi w pobliskim Lipiu. Przewidziana obecnie do konserwacji. Na ścianie ikona Matki Bożej Opatrzności – Hodegetria. Ikona ta znajduje się w tutejszej cerkwi od 2005 roku. Odnaleziono ją w Michniowcu i poddano konserwacji. Wykonana jest na drzewie lipowym i datowana na XVII wiek.
W ołtarzu bocznym po prawej stronie figury świętych Piotra i Pawła pochodzące z klasztoru bernardynów w Sokalu.
W ołtarzu bocznym po prawej stronie przedniej części nawy ikona Matki Bożej Pokrow. Poniżej w ołtarzu ikona św. Dymitra Wielkiego Męczennika. Napis w medalionie na zwieńczeniu ołtarza: „Raduj się niewiasto, Mario Najświętsza.”
Po prawej stronie, z przodu nawy ołtarz z ikoną św. Mikołaja Cudotwórcy, poniżej scena Chrztu w Jordanie. Napis w medalionie nad ołtarzem brzmi: „Raduj się Mikołaju Wielki Cudotwórco”.
Na północnej ścianie nawy obraz przedstawiający Wizję św. Małgorzaty, następnie Kazanie na górze. Znajduje się tu także duża scena Pasji.
Na belce tęczowej napis „Do końca nas umiłował”.
W prytworze obraz przedstawiający Chrystusa z dziećmi.
W nawie również dwa feretrony malowane na blasze oraz barokowa rzeźbiona grupa pasji i figury śś. Piotra i Pawła. Rzeźby te przywiezione zostały z kościoła w Warężu.
Obiekt remontowano w latach 1967, w latach dziewięćdziesiątych minionego stulecia, a także w 2006 roku.
Wykonana na blasze droga krzyżowa, pochodzi również z Waręża.
Przy wyjściu z cerkwi latem stoi stolik, na którym wyeksponowano możliwe do zakupienia wydawnictwa i widokówki z tutejszą świątynią. Wokół świątyni stare lipy i jesiony.
Po prawej stronie interesująca drewniana figura Chrystusa Frasobliwego, umieszczonego w wydrążonym w formie kapliczki pniu, poświęcona pamięci poległych i pomordowanych z Sokalszczyzny w czasie II wojny światowej, skąd pochodzą osadnicy.
Na przycerkiewnym, dawnym cmentarzu zachowały się m.in. nagrobki dziekana i proboszcza Markelija Mychułowycza, proboszcza Ilariona Tuny, wdowy po proboszczu w Cewkowie Natalii Wańkowycz, i nauczycielki Janiny z Rysiewiczów Borsukowej. Niektóre z nagrobków reprezentują bardzo wysoki poziom sztuki kamieniarskiej.
Obok cerkwi znajduje się również tablica poświęcona pamięci przesiedleńców z powiatów hrubieszowskiego i tomaszowskiego, ufundowana w 50. rocznicę tych wydarzeń. Napis na niej głosi:
„W pięćdziesiątą rocznicę przymusowego wysiedlenia z ojcowizny ludności polskiej gmin: Bełz, Chorobrów, Krystynopol, Uhnów, Waręż, części Sokala, do powiatu ustrzyckiego i innych stron Polski.
Przodkom w hołdzie, potomnym ku pamięci, Matce Bożej za opiekę w trudnych czasach.”
Staraniem Związku Wysiedlonych. Czarna – sierpień 2001.”
Nieopodal krzyż pamiątkowy Misji Świętych.
Obok ażurowa dzwonnica konstrukcji słupowej wykonana w latach 1970-78. Wcześniej niewielki dzwon zawieszony był na przycerkiewnym jesionie. Na niej dwa dzwony współczesne i jeden pochodzący z 1886 roku. Na najmniejszym plakieta ze św. Michałem, na największym – środkowym plakieta z matką Bożą i napisem „Imię moje Maryja”, na średnim św. Jerzy.
W ostatnich latach przeprowadzono remonty cerkwi oraz konserwację zabytkowego wyposażenia wnętrza.
Piaskowcowy krzyż nagrobny pochodzący z przycerkiewnego cmentarza w Lipiu, został wmurowany w zachodnią ścianę plebanii w Czarnej.
Za cerkwią, na wprost komunalnego cmentarza znajduje się nowowybudowana kaplica cmentarna.
Świątynia często odwiedzana jest przez wycieczki podróżujące Dużą Obwodnicą Bieszczadzką ze względu na dogodny dojazd dla autokarów i wygodny parking.
Ostatnie komentarze