Cerkiew w Ustrzykach Dolnych – greckokatolicka parafia powiatu bieszczadzkiego.
Greckokatolicka cerkiew w Ustrzykach Dolnych znajduje się w centrum miasta. Choć nie rzuca się w oczy z głównej drogi, bardzo łatwo do niej dotrzeć, gdyż jest ona położona ok. 5 min pieszo od Rynku w kierunku wschodnim, naprzeciwko Urzędu Miasta i Gminy. Przy świątyni jest niewielki parking, na ok. 20 samochodów osobowych, co umożliwia dogodny dojazd.
Tutejsza parafialna cerkiew pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy została zbudowana i konsekrowana w 1847 roku. Jest to budowla murowana z cegły i kamienia, następnie potynkowana. Gruntownie odnowiona była w 1937 roku. Na wcześniejszym goncie położono blachę. Gont zdjęto dopiero podczas ostatniego remontu, kiedy wymieniano poszycie dachowe. W okresie międzywojennym działało tu tzw. „bractwo świeczkowe i bractwo dziewczęce”. Uważa się, że podczas tego remontu dodano charakterystyczną pseudokopułę w przedniej części świątyni a cały dach pokryto blachą. Jako cerkiew służyła ona do 1951 roku. Umowę o wymianie obszarów przygranicznych pomiędzy Polską Rzeczpospolitą Ludową a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich podpisano 15 lutego 1951 roku. Wówczas, w ramach tzw. akcji „równania granic” postanowiono o przekazaniu Polsce Ustrzyk Dolnych wraz z okolicznymi miejscowościami, które po 1945 roku znalazły się w granicach USRR. Po stronie polskiej znalazło się 480 km 2 z obłasti drohobyckiej, rajonu ustrzyckiego. Wysiedlona została cała ludność z Ustrzyk Dolnych i z 27 wiosek, oraz 3 wioski rajonu striłećkiego i 4 chyrowskiego. Teren pozbawiony dotychczasowych mieszkańców został przekazany Polsce. Łącznie deportowano na wschód Ukrainy 51 tyś. ludzi. Przesiedlenie trwało do października 1951 r. Na miejsce deportowanych Ukraińców przesiedlono Polaków z Sokalszczyzny, którą przekazano Związkowi Radzieckiemu. Krótko, bo w latach 1951-53 cerkiew służyła wiernym rzymskokatolickim. Następnie została zamieniona na magazyn nawozów sztucznych a później magazyn-hurtownię materiałów budowlanych. W tej funkcji pozostawała aż do roku 1980, kiedy to przejęła ją miejscowa parafia rzymskokatolicka. Remontu dokonano w 1985 roku, 22 grudnia tegoż roku została oficjalnie zwrócona wiernym greckokatolickim. Od tej pory nabożeństwa odprawiane są tu w każdą niedzielę. Świątynia tutejsza jest obecnie cerkwią parafialną, lecz z braku własnego kapłana nabożeństwa odprawiają kapłani z parafii sanockiej. Pierwszym kapłanem odprawiającym nabożeństwa greckokatolickie był Teodor Majkowycz, urodzony w Rzepedzi, późniejszy pierwszy biskup ordynariusz diecezji Wrocławsko-Gdańskiej. Kolejnego remontu dokonano w 2002 roku .W ostatnich latach przeprowadzono kolejny, gruntowny remont świątyni oraz renowację ikonostasu. W nawie głównej znajdowała się iluzjonistyczna tablica poświęcona członkom miejscowego bractwa cerkiewnego, fundatorom wykonania polichromii oraz artystom, którzy ją wykonali. Głównym z nich był N. Żołnir. Została ona umieszczona na polichromii podczas jej wykonywania w latach trzydziestych XX wieku Uległa zamalowaniu podczas ostatnich prac remontowych i wykonywaniu nowej polichromii, w miejsce poprzedniej zniszczonej.
Do zniszczenia poprzedniej, starej polichromii przyczyniło się zawilgocenie murów z okresu gdy wykorzystywano cerkiew jako magazyn nawozów sztucznych. Z powodu zawilgocenia potrzeba było wykonać osuszenie fundamentów, ich odwodnienie i wzmocnienie ścian. Oryginalna polichromia zachowała się na stropie. Przedstawia ona nowotestamentową Trójcę Świętą, namalowaną w centrum gwiazdy Dawida. W narożnikach znajdują się postaci czterech Ewangelistów.
Drewniany chór muzyczny, wsparty na dwóch kolumnach pseudotoskańskich ozdobiony jest polichromiami. W centrum, motyw harfy w kształcie trójzębu, fanfary i nuty, wykonany współcześnie w miejscu starszego. Po lewej stronie (patrząc z nawy) napis cyrylicą: „Śpiewajcie Bogu naszemu”, zaś po prawej: „Carowi naszemu śpiewajcie”.
Ładny ikonostas, będący ozdobą wnętrza jest składany z różnych elementów, pochodzących z różnych innych cerkwi. Ikony znajdujące się na samej górze tj. rząd starotestamentowy wraz z Golgotą pochodzą podobno z cerkwi w Lalinie, w gminie Sanok. Z Lalina pochodzą także carskie i diakońskie wrota. Ikony namestne pochodzą z cerkwi w Wańkowej. Prazdnyki natomiast wykonali współcześnie malarze ze Lwowa. Artyści ci wykonali również ramę ikonostasu i snycerkę. Ołtarz zrekonstruowano współcześnie. Nie wiadomo skąd pochodzi tabernakulum – kiwot, który przekazany został z parafii w Olszanicy. W ołtarzu głównym współczesna ikona zaśnięcia Bogurodzicy wykonana przez Andrija Stepana.
Na ścianach wiwtara polichromie Chrystusa Nauczającego i Bogurodzicy. Obydwoje przedstawieni w ludowych soroczkach.
Malowany ręcznie ludowy krzyż pochodzi z cerkwi w Zawadce. Pochodzenie drugiego krzyża procesyjnego jest nieznane. Wiele elementów wyposażenia wnętrza pochodzi z cerkwi w Olszanicy, gdzie po wojnie znajdował się magazyn ikon i utensyliów cerkiewnych. Rzeczy, które nie znalazły się później w muzeach, zostały przekazane przez miejscowego proboszcza, odradzającej się społeczności greckokatolickiej w Ustrzykach Dolnych.
Na ścianach nawy, na polichromiach przedstawienia kolejno: po lewej św. Piotr, naprzeciw po prawej św. Paweł. Następnie, po lewej, za św. Piotrem św. Włodzimierz i Olga. Vis a vis św. Cyryl i Metody. Na obrazach wkomponowanych w ścianę poniżej polichromii figuralnych scena ofiary Kaina i Abla, następnie: św. Mikołaj Cudotwórca, poniżej św. Piotra. Poniżej polichromii przedstawiającej św. Pawła, Mesjasz wraz z Apostołami, nauczający, na prawo, bliżej obraz bł. kardynała Josyfa Ślypyja. Jest to szczególna postać dla galicyjskich Ukraińców, zasłużona dla Cerkwi Greckokatolickiej. Był głównym archiepiskopem lwowskim i metropolitą halickim. W 1945 roku został aresztowany przez Rosjan i zesłany do gułagów na 18 lat. Dzięki staraniom Watykanu został zwolniony 9 lutego 1963 roku. Po uwolnieniu działał na rzecz rozwoju ukraińskiej, greckokatolickiej cerkwi. Zmarł w 1984 roku w Rzymie. W 1994 roku jego prochy zostały przeniesione z Rzymu do Lwowa i pochowane w soborze św. Jura. Następnie kolejno, naprzeciwko siebie ikony Chrystusa i Bogurodzicy. Obok „Ofiara Abrahama”, na wprost „Spotkanie Abrahama”.
Na stropie przedstawienie Nowotestamentowej Trójcy Świętej, wpisane w Gwiazdę Dawida. W narożnikach czterej Ewangeliści.
Wśród chorągwi również chorągwie haftowane haftem krzyżykowym.
Zewnątrz obiega świątynię profilowany gzyms podokapowy. Okna zamykają łuki segmentowe. Elewacja zachodnia zwieńczona jest szczytem o kształcie trapezu, również gzymsowanym. We wnękach ,na elewacji współczesne rzeźby św. Włodzimierza i św. Olgi Powyżej równoramienny krzyż tzw. „grecki” i napis: ICXC NIKA (Jezus Chrystus Zwycięzca).
Dachy pokryte blachą, nad nawą i wiwtarem dwuspadowe zaś nad zakrystią dach pulpitowy. Na kalenicy nawy, od zachodu charakterystyczna pseudokopuła na sześciobocznym tamburze zwieńczona krzyżem łacińskim, od wschodu sześcioboczna wieżyczka sygnaturowa zwieńczona krzyżem greckim.
Niezwykła lokalizacja głównej kopuły nie nad nawą główną lecz prytworem, pozwala sądzić, że przed gruntowną przebudową znajdowała się w tym miejscu niewielka wieża z barokowym dachem i latarnią.
Obok świątyni stoi murowana dzwonnica parawanowa, zbudowana w 1847 roku. Po wielu latach braku upieki zawaliła się. Odbudowali ją wierni w latach dziewięćdziesiątych. Wybudowana z kamienia i cegły, potynkowana. Dzwony przywiezione tu w 1951 roku z pobliskiego Strwiążyka zaginęły. Obecne pochodzą z Dźwiniacza Dolnego. Znaleziono je w Romanowej Woli gdzie zostały zakopane przez opuszczających wieś mieszkańców. Miejsce ich ukrycia wskazał sędziwy, były mieszkaniec Dźwiniacza, pan Josyf Dawid. Przy cerkwi stoi krzyż ustawiony w 1938 roku. w 950 rocznice Chrztu Rusi Kijowskiej,
Bramę i bramki zdobią ciekawe, wykonane na miedzianej blasze ikony.
Ostatnie komentarze