Czerteż- jedna z najcenniejszych i najpiękniejszych cerkwi

Czerteż- jedna z najcenniejszych i najpiękniejszych cerkwi

Czerteż

Jedna z najcenniejszych i najpiękniejszych cerkwi na szlaku, ale także i w Polsce, jest świątynia w Czerteżu. Znajduje się ona na niewielkim wzgórzu, w otoczeniu starych drzew (dębów i lip) po wschodniej stronie drogi wiodącej z Sanoka do Rzeszowa.

Dotarcie do niej z centrum miasta nie jest trudne, gdyż od ostatniego przystanku komunikacji miejskiej, linii nr 5 jest to zaledwie 10 minut marszu. Świątynia nie miała jednak zbyt wiele szczęścia w okresie powojennym i pomiędzy nią a drogą zlokalizowano kółko rolnicze, oraz blok dla jego pracowników, przez którego teren trzeba było przejść. Przed kilkoma laty wykonana została do asfaltowa droga, omijająca teren dawnego zakładu. Wzniesiony w okresie użytkowania w roli kościoła filialnego mały budynek katechetyczny, nie doskonały obraz szczęśliwie w trakcie odnawiania cerkwi został on oszalowany deskami i estetycznie wtopił się w otoczenie.

Piękna świątynia

Ta piękna drewniana świątynia była niegdyś parafialną cerkwią greckokatolicką pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Zbudowano ja w roku 1742 staraniem miejscowego księdza Jana Pacławskiego. (Najnowsze badania sugerują starszy wiek budowli, zaś rok 1742 traktują jako generalny remont. Pasjonujący ten temat wymaga dalszych badań.) Remontowano ją w roku 1836, wówczas kopuły nad prezbiterium(wiwtarem) oraz babińcem (narteksem) zastąpiono dachami dwuspadowymi oraz wykonano sklepienia kolebkowe. Kolejny remont odbył się w 1921 roku, kiedy to zmieniono elewacje zachodnia oraz dachy chór przeniesiono z nawy głównej do babińca (narteksu). Podczas prac w 1967 roku zrekonstruowano okna. Ostatni remont miał miejsce końcem lat dziewięćdziesiątych, dwudziestego stulecia, kiedy to cerkiew, po wieloletnim używaniu przez kościół rzymskokatolicki, przeszła w 1995 roku ponownie w użytkowanie grekokatolików. Jest ona obecnie cerkwią filialną parafii w Hłomczy. Warto wspomnieć, że nie jest to pierwsza świątynia w tej miejscowości, gdyż informacja o starszej cerkwi pochodzi z 1448 roku. Obiekt jest drewniany, orientowany, trójdzielny, konstrukcji zrębowej z ostatkami. Częściowo szalowany gontem. Posadowiony na kamiennej podmurówce. W przedłużeniu prezbiterium (wiwtara) od wschodu znajduje się zakrystia, wzniesiona po 1836 roku. Nawa główna szersza, od zachodu węższy babiniec (narteks). Nawa we wnętrzu otwarta w kierunku babińca arkadą. W prezbiterium i babińcu sklepienia kolebkowe. Nad nawą główną, na ośmiobocznym tamburze strop belkowy. Chór muzyczny wsparty w babińcu na dwóch, drewnianych, profilowanych słupach z parapetem wybrzuszonym na osi. Na ścianach nawy zachowane polichromie figuralne, z których jedna przedstawia księżną Olgę a druga św. Włodzimierza Wielkiego. Ta ostatnia niestety uszkodzona, gdyż wraz ze stara belką usunięto część postaci, której nie zrekonstruowano. Zewnątrz cerkiew obiega wydatny daszek okapowy (soboty) wsparty na belkach zrębu (rysiach), pobity gontem. Od zachodu do babińca prostokątny portal z rzezanymi gwiazdami i napisem, niestety częściowo przysłonięty nowymi drzwiami, nie bardzo pasującymi do cerkwi. Stare drzwi drewniane z okuciami, do zakrystii z 1 połowy dziewiętnastego wieku, zaś do babińca, wykonane około połowy osiemnastego wieku ze starym, drewnianym zamkiem, zamykanym ciekawym kutym kluczem, o nietypowym kształcie. Dachy dwuspadowe, kryte gontem, nad nawą główną cebulasta, oktogonalna kopuła, pobita gontem, zwieńczona ośmioboczną, pełną (pozorną) latarnią. Ikonostas i wyposażenie wnętrza niestety nie zachowało się. Fragmenty starszego ikonostasu znajdują się zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, obrazy zaś i ikony w różnych okolicznych kościołach. Nowy ikonostas z I poł XX w. ma znajdować się w również w MBL w Sanoku. Zachowały się jedynie dwa, posynodalne ołtarze boczne, z dziewiętnastowiecznymi ikonami. W lewym scena Zwiastowania zaś w prawym Zmartwychwstania. Ikony te odkryto przypadkowo, podczas próby „uporządkowania” dwudziestowiecznych ikon Bogurodzicy i Chrystusa gdyż umieszczone były „niekanonicznie” tj. Maryja po prawej a Jezus po lewej stronie dawnego ikonostasu, odkryto, że są one przykręcone na starych, dziewiętnastowiecznych ikonach. We wnętrzu znajduje się również obraz przedstawiający Trójcę Świętą, pochodzący z 1877 roku, fundowany przez Eliasza Galanka.

25

Przed świątynią, w osi cerkwi znajduje się drewniana dzwonnica słupowo-zrębowa, postawiona w 1887 roku, przez cieślę Seńka Kiktę. Remontowana w 1960 roku. Szalowana deskami w pionie. Na rzucie kwadratu o dwóch kondygnacjach: dolna – konstrukcji słupowej z przejściem na przestrzał, górna zrębowej, oddzielona daszkiem okapowym, z prostokątnymi okienkami, Dołem dzwonnicy biegnie fartuch. Wewnątrz portal z rzezanymi rozetami, datą budowy i nazwiskiem cieśli. Pokryta dachem namiotowym o falistych połaciach pobity gontem, zwieńczony czworoboczną pełną (pozorną) latarnią.

Po remoncie w 1967 roku planowano uczynienie z niej filii MBL w Sanoku. W Boże Narodzenie jednak mieszkańcy złamali zabezpieczenia cerkwi i zaczęli odprawianie w niej nabożeństw. W 1968 roku władze uznały status quo i aż od 1995 roku odbywały się tu msze rzymskokatolickie. Wtedy to bowiem powstał we wsi nowy, murowany kościół i cerkiew nie była już potrzebna. Ostatnimi opiekunami cerkwi byli Słoneccy z Jurowiec.

Obok cerkwi stary, przycerkiewny cmentarzyk.

W ostatnich latach cerkiew i jej otoczenie zostały odnowione i zagospodarowane czyniąc z tej świątyni jeden z najpiękniejszych w regionie, doskonale wkomponowany w krajobraz zabytek. Stało się to dzięki wieloletnim staraniom ks. Ireneusz Kondrowa, którego też wielkim marzeniem było przywrócenie cerkwi ikonostasu.

Robert Bańkosz