Jajko – symbol nadziei i witalności
Zbliżają się święta Wielkiej Nocy, które nieodzownie kojarzone są z wiosną. Na sanockim rynku zwiastują ją kwiaty, posadzone w kamiennych donicach, a poza tym – znów cisza, pusta przestrzeń. Sanoczanie pozostają w domach. Wielkanoc 2021 będzie podobna do tej z poprzedniego roku. Zaleca się byśmy pozostali w domach i spotykali się tylko z najbliższymi, by uniknąć zachorowań.
A jak kiedyś zaklinano rzeczywistość by pozostać zdrowym i pełni sił? Wiele zwyczajów okołowiekanocnych dążyło do tego, by obdarzyć siebie, domowników i przydomowe zwierzęta zdrowiem, szczęściem i długim życiem.
Jajko – znak wszelkiego początku, narodzin i zmartwychwstania
Symbolem Wielkanocy jest jajko, które kojarzone jest z początkiem, zarodkiem, a jednocześnie z czymś, co dopiero zapowiada właściwe życie; to uniwersalny symbol życia, chyba najbardziej czytelny i oczywisty spośród wszystkich symboli. Jajo, ważny symbol „narodzin” i „początku” w wielu kulturach. Znaczenie kulturowe polega na tym, że w jaju znajduje się pierwiastek życia, jego potencja, pełnia energii, stan początku, inicjalności. W wielu mitologiach powtarza się wyobrażenie kosmicznego jaja z którego wyłania się siła stwórcza. Według przytoczonego przez Herodota mitu świat miał wyłonić się z jaja, które w świątyni Heliosa zniósł mityczny ptak Feniks. Jajo symbolizuje narodziny, dlatego ważna jest jego rola w obrzędowości wiosennej. Celem obrzędów było odbudowywanie po zimie płodności świata: żyzność pól, płodność zwierząt.
Skąd się wziął zwyczaj malowania jajek?
Według jednego z podań greckich z X wieku zwyczaj malowania jajek na Wielkanoc zapoczątkowała Maria Magdalena. Polska legenda mówi, że kamienie, którymi ukamienowano świętego Szczepana, zamieniły się w czerwone jajka. Zarówno w greckiej klechdzie, jak i w naszych legendach występują jajka czerwone. Stanowią one zaczątek życia. W podaniu o Marii Magdalenie jajko symbolizuje zmartwychwstałego Jezusa. Legenda mówi, że uradowana zmartwychwstaniem Magdalena pobiegła do domu i zobaczyła, iż wszystkie jajka, jakie miała w misce, zmieniły swój kolor na czerwony. Kiedy obdarowywała nimi apostołów, jajka zamieniły się w ptaki. Odczytano to właśnie jako znak, że po śmierci istnieje nowe życie.
Malowanie jaj znane było już w III wieku p.n.e ludom południowo-zachodniej Azji. Słowianie, u których jajko odgrywało ważną rolę w czczeniu zmarłych, robili kraszanki mniej więcej od IX wieku. W Polsce natomiast pisanki pojawiły się w X wieku. Z tego bowiem okresu pochodzą najstarsze kraszanki polskie, odkryte na Opolszczyźnie. Kraszanki to jaja malowane na jeden kolor czyli kraszone, najczęściej barwione naturalnie, barwnikami uzyskanymi z roślin.
Jednak kraszanki to nie jedyny sposób zdobienia pisanek. Jajka można również ozdobić wzorami, które są wyskrobywane ostrym narzędziem na skorupce. Jajka zdobione tą techniką noszą nazwę drapanek. Technika w porównaniu z innymi metodami zdobienia jaj wielkanocnych jest stosunkowo młoda. Jajka pokryte wzorem wykonanym woskiem noszą nazwę pisanek. Wzór nanoszony jest na skorupkę gorącym, roztopionym woskiem, następnie jajko gotuje się w wywarze z naturalnych barwników. Podczas gotowania wosk się wytapia, ale miejsca nim pokryte nie barwią się. Do pisania (nanoszenia wzorów) używano szpilek, słomek i drewienek. Co region to sposoby dekorowania pisanek były nieco inne. Współcześnie nazwą pisanek określamy wszystkie jajka wielkanocne barwione i dekorowane.
Zwyczaje z jajami
Z jajami, pisankami związane jest wiele zwyczajów. Skorupki z poświęconych jajek rozsypywano wokół domu, żeby kury nie uciekały i znosiły dużo jajek. Aby osiągnąć lepsze plony skorupki rozrzucano bądź zakopywano na polu. Rozrzucone wokół drzew owocowych miały odstraszać szkodniki, a także zapewniać obfitość zbiorów. Spalenie skorupek chroniło dom przed pożarem.
Magiczną moc miały także całe jajka. Toczono je po bokach krów i koni by były silne, zdrowe, mocne i odporne na złe uroki. Wierzono, że toczenie jajka po ciele chorego odpędzi od niego chorobę, miało “wlewać” w niego nowe siły. Noworodka myło się w wodzie, do której wkładano, poza innymi przedmiotami mającymi zapewnić szczęście i bogactwo, również jajo. Wydmuszki pisanek wielkanocnych położone pod drzewami owocowymi miały chronić je przed szkodnikami. Wierzono, że wrzucone w płomienie ugaszą pożar. Pisankę zakopywano również pod progiem domu w celu zagrodzenia dostępu siłom nieczystym. W ludowych wierzeniach jajko było lekarstwem na choroby, chroniło przed pożarem i złymi duchami, zapewniało urodzaj w polu i ogrodzie, a nawet powodzenie w miłości. Wierzono, że jajko ma znaczenie magiczne, dlatego używano go nawet jako kamienia węgielnego przy budowie nowych domów.
„Dzieląc się jajkiem, w te piękne Święta, życzymy samych radości. Niech będzie zdrowie, niech będzie szczęście, dobrobyt niech w Was gości.”
Dzielenie się jajkiem to zwyczaj polski. W innych krajach najczęściej jaka występują jako czekoladowe słodkości, a na wielkanocnym stole główne miejsce zajmuje baranek. Dzielenie się jajkiem podczas śniadania wielkanocnego ma odniesienie do wigilijnego opłatka. Jajko pełni rolę podarunku, którego intencją jest życzenie pomnażania sił witalnych. I tych sił witalnych i sobie i wam drodzy Czytelnicy życzymy.
Oby święta były spokojne i zdrowe, a wiosna przyniosła ze sobą oprócz słońca, czasy sprzed pandemii.
Ostatnie komentarze