Cudem uratowany skarb: cerkiew w Liskowatem

Cudem uratowany skarb

Cerkiew w Liskowatem

Siedemnastowieczne ikony z Liskowatego dziś znajdują się w Muzeum w Łańcucie. Bardzo rzadkie przedstawienie św. Marii Egipskiej – Pustelnicy, datowane na XVII wiek, znajduje się w Muzeum Narodowym we Lwowie im. Andrzeja Szeptyckiego. Zdecydowanie jedną z najcenniejszych cerkwi w Bieszczadach, a zarazem jedną z najbardziej urodziwych jest świątynia w Liskowatem. Pochylona, ukryta w drzewach staruszka, jedna z ostatnich cerkwi, których architektura pamięta pradawną, średniowieczną Ruś. Odchodzący świadek prostych, gotyckich kształtów wyciosanych w drewnie. Podobnie jak budowniczy wyniosłych katedr ciosali je w zimnym kamieniu na ozdobę największych miast Europy, tak w Karpatach prości majstrowie wyciosywali surowe gotyckie formy z ciepłego, miękkiego drewna.

Ten styl w ludowej architekturze cerkiewnej już odchodzi, niestety wraz z nim odchodziła cerkiew z Liskowatego, która nie miała szczęścia do opiekunów przez minione pół wieku. Szczęśliwie w ostatnich latach dostała się pod pieczę nieocenionego bieszczadzkiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, któremu zawdzięcza, prowadzony z dużym nakładem sił i z trudem pozyskiwanych środków, remont. Udało się jednaki m.in. wymienić gont na dachu
i odtworzyć zniszczoną galerię przy narteksie. Jeszcze niedawno – odarta z galerii zdawała się stać osłupiała z dala od drogi, nie licząc już na poprawę swojego losu. Wraz z nią odeszłaby jedna z czterech istniejących cerkwi, które Siczyński określał jako zbudowane w stylu bojkowskim – prostym.

Pierwotna cerkiew wzmiankowana była w już w 1564 roku. Obecna, drewniana świątynia greckokatolicka pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy zbudowana została w 1832 roku lub, jak uważa część badaczy, wcześniej, wówczas tylko gruntownie zmodernizowana i przebudowana, przez cieśli Iwana Raka z Łopuszanki i Wasyla Tymczaka z Liskowatego. Gruntownie remontowana była w 1929 roku. Wyremontowano wówczas galerię przy narteksie oraz dach nad nim. W okresie międzywojennym działało tu Bractwo Cerkiewne i Apostolstwo Modlitwy.

Po 1951 roku cerkiew stała przez wiele lat opuszczona. W latach 1953-1954 służyła jako magazyn na nawozy sztuczne. Wnętrze uległo wówczas dewastacji. W 1960 roku przeprowadzono pierwsze prace konserwatorskie w obiekcie. Remont świątyni przeprowadzono także w 1965 roku. Nie udało się jednak zrekonstruować galerii przy przednawiu i dachu okapowego nad nim. Nie został również zrekonstruowany strop
w pomieszczeniu po kaplicy w górnej kondygnacji narteksu. W 1973 roku, staraniem wiernych budynek zamieniono na kościół rzymskokatolicki.

Od 1973 roku do lat dziewięćdziesiątych cerkiew służyła wyznawcom, w charakterze kościoła filialnego, parafii w Krościenku. Po zbudowaniu nowego, murowanego kościoła została ponownie opuszczona, popadając sukcesywnie w ruinę.

Jest to jeden z nielicznych w Polsce przykładów archaicznej architektury ruskiej, zaś w regionie bieszczadzkim zaledwie jeden z czterech (trzy pozostałe to Smolnik nad Sanem, Równia oraz cerkiew z Grąziowej, stojąca obecnie w sanockim skansenie).

Świątynia jest orientowana, zrębowa, o węgłach na obłap z ostatkami, częściowo pobita gontem. Zewnętrznie wyraźnie trójdzielna, pokryta łamanymi dachami namiotowymi. Prezbiterium przykrywa łamany dach kalenicowy. Nad narteksem znajduje się oddzielne pomieszczenie, architektoniczny relikt dawnej odrębnej kaplicy-cerkwi, w tej świątyni podobno pod wezwaniem św. Dymitra. Wejścia od strony zachodniej oraz południowej.

Wokół prytworu odtworzona niedawno galeria. Od południowej strony drzwi z dziewiętnastowiecznymi okuciami i zamkiem. Dachy pokryte gontem. Wokół cerkwi daszek okapowy, wsparty na belkach zrębu. Na nadprożu południowego wejścia napis: Року Божія АШЛВ Іреней Николай Лісковацкий – Roku Bożego 1832 Nykołaj Liskowackyj. Był on w owym czasie miejscowym parochem.
Dach namiotowy nad nawą główną wieńczy kuty krzyż patriarszy.

Wewnątrz w nawie sklepienie zwierciadlane, spięte dwoma skrzyżowanymi tragarzami. W prezbiterium strop z faset, w zakrystiach stropy belkowe. Otwór w ścianie dzielącej nawę od prezbiterium prostokątny o ściętych narożnikach. Oryginalne wyposażenie nie zachowało się do dnia dzisiejszego. Zawieszone na ścianach obrazy pochodzą z innych świątyń. Siedemnastowieczne ikony z Liskowatego znajdują się w Muzeum w Łańcucie. Jedna z tutejszych ikon, bardzo rzadkie przedstawienie św. Marii Egipskiej – Pustelnicy, datowane na XVII wiek, znajduje się w Muzeum Narodowym we Lwowie im. Andrzeja Szeptyckiego.

Obecnie wnętrze jest całkowicie puste.

Przy cerkwi znajduje się murowana dzwonnica parawanowa z XIX w. zwieńczona trzema wieżyczkami sygnaturowymi.

Na cmentarzu grzebalnym kilkanaście zachowanych nagrobków.

Na przycerkiewnym cmentarzu nagrobki miejscowych proboszczów, w tym Anatola Kordasiewycza i jego małżonki Malwiny Kordasiewycz.

Przy cerkwi stoi również pionowa belka, pamiątka po krzyżu misyjnym, pozioma belka leży oparta o ścianę cerkwi. Drugi krzyż misyjny zachował się od strony drogi.

Na przycerkiewnym cmentarzu również żelazny krzyż na odnowionym nagrobku młodego Niemca, który zginął w 1944 roku.

Świątynia znajduje się przy drodze wiodącej z Krościenka do Kuźminy, około 100 m. od niej.

Robert Bańkosz