Cmentarz wojskowy w Lesku

Cmentarz wojskowy w Lesku

„Walcząc o przyszłość narodu, trzeba się oprzeć o jego groby” – słowa Jerzego Waldorffa. Pierwsza Wojna Światowa, zwana Wielką Wojną pozostawiła w Bieszczadach tysiące mogił żołnierzy armii austrowęgierskiej, rosyjskiej i niemieckiej. Wielu żołnierzy pochowano w bezimiennych mogiłach, które zostały przez czas zrównane z ziemią.

Okolice Leska były miejscem wielu bitew, a zwłaszcza okres zimy 1914-15. Ginęło tutaj setki żołnierzy.
Utworzono specjalny Oddział Grobownictwa Wojennego, który to nadzorował budowy cmentarzy wojennych m.in. w Lesku. W masowych grobach pochowano tutaj wielu żołnierzy poległych w walkach na terenie powiatu leskiego w latach 1914-15. Nie stosowano podziału poległych ze względu na przynależność do poszczególnych armii. Wszyscy pochowani zostali po żołniersku we wspólnych mogiłach.

„Za życia skłóceni, śmiercią pogodzeni, razem złożyli tu kości”

Ten element etosu rycerskiego pojawił się na cmentarzu. 30 Kwietnia 1916 roku cmentarz wojenny został poświęcony przez księży rzymskokatolickich i greckokatolickich. Opiekowała się nim młodzież szkolna. W późniejszych latach został zaniedbany i niszczony.
Przytoczony opis cmentarza, został sporządzony przez krakowskiego prawnika i działacza społeczno-kulturalnego pochodzącego z leska – Arnolda Bajorka.

„Cmentarz był ogrodzony drutem kolczastym i prowadziła do niego brama z belek i łat drewnianych. Nad wejściem umieszczono tablicę z napisem w języku polskim, ruskim, niemieckim i prawdopodobnie serbskim. W górnej części tablicy widniał napis: MORSSOLA VICTRIX – GLORIA VICTIS (Ponieważ tylko śmierć jest zwycięzcą, przeto chwała zwyciężonym). Napis w języku polskim brzmiał: „Po ciężkich trudach bojów krwawych, tu we śnie zjednoczeni spoczywają BOHATEROWIE”. Nad tablicą znalazł się krzyż z bagnetów. Przez środek cmentarza biegła alejka, w środku, której umieszczono tablicę z napisem w języku polskim, ruskim i niemieckim o treści: „Tu w ustroniu z dala od rodzin, śpią na wieki znużeni śmiertelnymi zapasami wojny BOHATEROWIE”. W dolnej części tablicy umieszczono napis łaciński ‘’OPUS BELLI MUNDI MCMXIV” (Dzieło wojny światowej 1914-1915).

Na terenie ok 1450 m2 znajduje się 31 mogił zbiorowych oraz kilkanaście pojedynczych. W mogiłach zbiorowych chowano ok 20-30 poległych. Według przekazu ustnego i inwentaryzacji zapisów ustalono, ze na leskim cmentarzu z I wojny światowej spoczywa około 600 żołnierzy trzech armii. Spoczywają tutaj zgodnie żołnierze różnych armii, narodowości i wyznania.

Na mogiłach zbiorowych ustawione zostały symboliczne dębowe słupki o średnicy ok 30 cm i wysokości 70 cm. Ścięte pod kątem, z krzyżem z blachy i tabliczką z informacją o pochowanych tutaj żołnierzach w różnych językach. Do obecnego okresu zachował się tylko jeden oryginalny słupek nagrobny.

Cmentarz z I Wojny Światowej znajduje się obok cmentarza katolickiego w okolicy Szpitala.
Warto zobaczyć ten niewątpliwy pomnik historii ziemi, historii wojny, która pogodziła wszystkich żołnierzy po śmierci.
Opracowano na podstawie:
– Zabytki sakralne Leska – Józef Budziak
– rocznik „Bieszczad” nr 6 – Stanisław Maciela – „ Cmentarz wojskowy w Lesku”

Lidia Tul-Chmielewska