W hołdzie pomordowanym na górze Gruszka

W hołdzie pomordowanym na górze Gruszka

Mija 80 lat od rozstrzelania 112 „węgierników” na górze Gruszka. W regionie odbywają się uroczystości upamiętniające tragiczne wydarzenia z lipca 1940 roku. Przy mogile pomordowanych, znajdującej się na sanockim Cmentarzu Centralnym spotkali się dziś kombatanci, samorządowcy, duchowni i harcerze.

Po wybuchu II wojny, ze względu na swoje położenie, powiat sanocki stał się szybko obszarem, przez który prowadziły drogi tych, którzy przez Węgry, i dalej Jugosławię i Włochy, pragnęli dostać się do Francji, gdzie urzędowała polska administracja wojskowa i cywilna i gdzie odtwarzano i tworzono polskie oddziały do dalszej walki z Niemcami.

Pierwsi „węgiernicy”, jak nazywano próbujących przedostać się na zachód, zaczęli przechodzić granicę na własną rękę. Z czasem przerzuty te otrzymały pewne ramy organizacyjne, a w pomoc uchodźcom zaangażowała się miejscowa ludność, spośród której rekrutowali się przewodnicy i opiekunowie udzielający kwater i pomocy.

Schwytanych na przekraczaniu granicy przewożono do Sanoka, do siedziby gestapo i po brutalnym przesłuchaniu umieszczano w miejscowym więzieniu. Wzmożony ruch graniczny znalazł też odzwierciedlenie w okresowych sprawozdaniach (grudzień 1939 – lipiec 1940) komendanta powiatowego żandarmerii w Sanoku porucznika Wöhla, gdzie poczesne miejsce zajmują informacje o przedzieraniu się Polaków na Węgry. W każdym raporcie odnotowane są przypadki ujęcia różnych grup. Aresztowani nazywani są w tych raportach „polskimi legionistami”. Akcje przeprowadzane przez Niemców przy współudziale ukraińskich nacjonalistów przynosiły efekty. Obrazuje to stan aresztantów w sanockim więzieniu. W marcu osadzonych tu było ok. 320 osób, a już w raporcie z 18 maja 1940 r. pada liczba 619 osób.

5 lipca 1940 roku w sądzie grodzkim w Sanoku sąd doraźny z Rzeszowa wydał 113 wyroków śmierci. Więźniów wywieziono i rozstrzelano na górze Gruszka.

W rzeczywistości wykonano 112 wyroków, bo podczas pierwszego transportu udało się zbiec jednemu z więźniów.

Zwłoki pomordowanych zostały po zakończeniu działań wojennych ekshumowane i złożone w zbiorowej mogile na cmentarzu centralnym przy ul. Rymanowskiej w Sanoku.