Zofia Holszańska – królowa na sanockim zamku

Zofia Holszańska – królowa na sanockim zamku

Szymona Jakubowskiego gawędy o przeszłości

Była czwartą żoną Władysława Jagiełły i matką dwóch królów Polski: Władysława III (nazwanego później Warneńczykiem) i Kazimierza IV. Przez ponad ćwierć wieku ściśle związana była z Sanokiem. Zmarła 560 lat temu, 21 września 1461 roku.

 Zofia (Sonka) Holszańska urodziła się około 1405 roku. Pochodziła z wpływowego litewskiego rodu spokrewnionego z Giedyminowiczami,  który z czasem uległ  wpływom ruskim.  Aczkolwiek jej ojciec książe Andrzej Holszański, w przeciwieństwie do swych braci będących namiestnikami Kijowa i Nowogrodu Wielkiego, nie osiągnął zbyt wielkich politycznych wpływów.  Matką Sonki była księżniczka Aleksandra Drucka. Rodową siedzibą Holszańskich była wieś Holszany, w dawnym województwie wileńskim, dzisiaj na Białorusi.

Królowa

Na przełomie 1420 i 1421 roku w Drucki na dzisiejszej Białorusi przebywał król Władysław Jagiełło. Starzejący się, liczący już około 60, może nawet 70 lat władca wciąż nie mógł doczekać się męskiego potomstwa. Jego wizyta niewątpliwie związana była z poszukiwaniem kolejnej wybranki. Wcześniej Władysław miał trzy żony, żadna nie dała mu jednak oczekiwanego następcy.

Ponoć początkowo do roli kolejnej królewskiej żony przymierzana była starsza siostra Sonki – Wasylisa (Biełucha).  Ostatecznie wybrana została Zofia, na co wpływ miały także działania jej wuja i jednocześnie królewskiego bratanka Semena Druckiego oraz wielkiego księcia litewskiego Witolda. Ponieważ rodzina Holszańskich była wyznania prawosławnego warunkiem małżeństwa było przejście panny młodej wcześniej na katolicyzm.

Na początku 1922 roku Holszańska przyjęła w Nowogródku chrzest, zaś w 7 już 24 lutego tegoż roku w miejscowym kościele Przemienienia Pańskiego odbył się królewski ślub, którego udzielał biskup żmudzki Maciej.[i]  W marcu nowa królowa przybyła do Krakowa, gdzie niemal od początku spotkała się z nieukrywaną niechęcią części możnowładców.

Młodziutka królowa nie ograniczała się tylko do pełnienia roli małżonki władcy. Przeciwnie szybko odnalazła się w świecie polityki, pełnym intryg i tarć. Niewątpliwie wpływały na to częste nieobecności jej męża. Według niektórych źródeł Zofia mogła mieć realny wpływ na obsadę kluczowych stanowisk w państwie, m.in.  biskupa krakowskiego czy kanclerza.

Pozycja Zofii wzrosła, gdy została w marcu 1424 roku oficjalnie koronowana na królową Polski. Mąż zapisał jej rozległe, m.in. Sanok i Biecz. W październiku tego ż roku urodziła pierwszego syna – Władysława i z energią wspierała króla w działaniach zmierzających od zabezpieczenia dziecku dziedziczenia tronu w przyszłości. W 1427 roku królewskiej parze urodził się kolejny syn: Kazimierz, który po latach też miał zasiąść na tronie.

 Dworskie intrygi

Młodsza od króla o 40, może nawet 50 lat Zofia, mająca licznych wrogów na dworze szybko stałą się przedmiotem intryg i rozmaitych plotek. Najpoważniejsze, ciągnące się przez lata, okazały się oskarżenia o zdradę małżeńską, a nawet o to, że jej dzieci nie są potomstwem króla. 

   Skandal z rzekomą niewiernością Zofii wybuchł w 1427 roku, gdy królowa była w zaawansowanej ciąży. Sprawa stała się wręcz międzynarodową sensacją, zaś wykorzystać do swych celów próbowali ją zagraniczni wrogowie Polski, m.in. Krzyżacy. Według Jana Długosza o „niegodne kontakty” z królową oskarżono siedmiu rycerzy, dworzan i dostojników z najbliższego otoczenia króla i królowej: Jacka Hińczę z Rogowa, Piotra i Dobiesława ze Szczekocin, Piotra Kurowskiego, Wawrzyńca Zarębę, Jana Kraskę i Jana Koniecpolskiego. Dowodem miał być wymuszone wcześniej torturami zeznania dwóch dwórek. Czterech „podejrzanych” aresztowano, trzech musiało uciekać. Sprawą zajmował się sąd na którego czele  stał Wielki Książe Litewski Witold. Ostatecznie przyjęto od królowej „przysięgę oczyszczającą” i zarzuty zostały faktycznie oddalone, chociaż ciąg dalszy miał miejsce jeszcze później. W 1431 roku do lochów powędrował Jan Strasz z Białaczewa, którego uznano za winnego rzucania bezpodstawnych oszczerstw na królową.

Wdowa

W 1434 roku Zofia owdowiała. Zmarł król Władysław Jagiełło. Jego formalnym następnym został 10-letni syn Władysław III. Matka, mimo starań, nie została regentką, opiekę nad małoletnim królem sprawowała niechętna jej rada regencyjna faktycznie kierowana przez biskupa Zbigniewa Oleśnickiego.

Od 1840 roku  Zofia związana była przede wszystkim z Sanokiem, tu mieszkała na zamku, uczestniczyła aktywnie w zarządzaniu ziemią sanocką. W międzyczasie, w 1444 roku, w bitwie pod Warną zginął Władysław III. Rządy po nim po jakimś czasie (początkowo panowało przeświadczenie, że król jednak przeżył) objął brat Kazimierz. Matka stopniowo wycofywała się z wielkiej polityki, skupiając się na mecenacie kulturalnym, administrowaniu rozległymi dobrami i działalności charytatywnej.

Zofia była fundatorką obiektów sakralnych, relikwiarzy, wspierała finansowo Akademię Krakowską (sama miała być niepiśmienna lub też czytać nauczyła się już będąc królową). Na jej polecenie dokonano pierwszego tłumaczenia Biblii na język polski, dzisiaj zwanej „Biblią Królowej Zofii”.

W 1461 roku Zofia – wdowa po Władysławie Jagielle, matka dwóch królów, w tym panującego już od kilkunastu lat Kazimierza, liczyła sobie około 56 lat. Starała się prowadzić wciąż aktywny tryb życia. Jej ostatnią podróżą był wyjazd z Kazimierzem do Radomia. W sierpniu tegoż roku poważnie zachorowała. Wybitny kronikarz tamtych czasów Jan Długosz podawał, że przyczyną jej dolegliwości było… nadmierne spożywanie melonów. Dworscy medycy okazali się bezradni, zwłaszcza, że królowa wierzyła wciąż w moc swego organizmu i nie stosowała się do ich zaleceń, odmawiała przyjmowania ordynowanych jej leków. Wkrótce została sparaliżowana. Zmarła  21 września 1461 roku na zamku wawelskim. Pochowana została w tamtejszej Kaplicy św. Trójcy, którą sama ufundowała.  

Autor jest wydawcą i redaktorem naczelnym dwumiesięcznika „Podkarpacka Historia” oraz portalu www.podkarpackahistoria.pl. Kontakt: redakcja@podkarpackahistoria.pl

Fot. archiwum