Projekt naukowo dydaktyczny „Edukacja historyczna w służbie resocjalizacji”

Wielokulturowe dziedzictwo Bieszczadów i Beskidu Niskiego do końca II wojny światowej. Dni kultury żydowskiej, łemkowskiej i romskiej jako istotny czynnik resocjalizacji poprzez edukację historyczną.
Karpacka inicjatywa lokalna współfinansowana ze środków Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021 2030 za pośrednictwem Stowarzyszenia Procarpathia.

Od dnia 25 października do 18 listopada 2021 r. Centrum Dialogu Między Religiami
i Narodami zorganizowało cykl spotkań w Klubie Funkcjonariusza Zakładu Karnego
w Łupkowie dla osadzonych z tego zakładu. Spotkania dotyczące kultury żydowskiej, łemkowskiej i romskiej miały na celu przybliżenie historii, kultury, religii, obyczajów, życia codziennego, strojów, jadła grup narodowościowych i etnicznych żyjących do końca II wojny światowej na terenie Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Wielokulturowa edukacja miała na celu nauczenie szacunku dla inności, tolerancji oraz empatii. Przybliżenie wielokulturowego dziedzictwa ludzi, którzy niegdyś żyli obok nas, postawiło ich w świetle osób bliskich – sąsiadów, współpracowników, przyjaciół. Przybliżenie ich kultury stało się istotną formą resocjalizacji osadzonych poprzez pokazanie im drogi do szacunku i tolerancji.

Warsztaty kuchni żydowskiej odbyły się 25 października 2021 r. w Klubie Funkcjonariusza Zakładu Karnego w Łupkowie. Warsztaty poprowadziła i wygłosiła autorską prelekcje na temat jadła żydowskiego dr Joanna Potaczek. Wzięli w nich udział osadzeni, funkcjonariusze z ZK w Łupkowie, Artur Górecki, Agata Kozieradzka i Włodzimierz Kozieradzki.

Dnia 26 października 2021 r. odbył się Dzień Kultury Żydowskiej. W ramach spotkania osadzeni i zaproszeni goście mogli wysłuchać autorskich prelekcji dotyczących historii
i kultury Żydów, ich życia codziennego, pracy – dr Joanny Potaczek, religii, tradycji, obyczajów żydowskich – Jacka Koszczana, prezesa Sztetl Dukla, oraz prelekcji dotyczącej kuchni żydowskiej – Agaty Kozieradzkiej. O współczesnym wpływie religii i kultury Żydów na Kościół chrześcijański opowiedział Kazimierz Sobczak z Kościoła Jezusa Chrystusa „Syjon” w Rzeszowie. Podczas spotkania odbył się wspaniały koncert muzyki żydowskiej Urszuli Makosz z zespołem z Krakowa.

Zebranie goście mogli podziwiać dwie wystawy: Judaików Jacka Koszczana oraz prac plastycznych osadzonych.

Na zakończenie spotkania miała miejsce degustacja dań żydowskich przygotowanych przez osadzonych z ZK w Łupkowie podczas warsztatów kulinarnych.

Dnia 8 listopada 2021 r. miały miejsce warsztaty kulinarne kuchni łemkowskiej dla osadzonych w Zakładzie Karnym w Łupkowie. Warsztaty poprowadziła i wygłosiła autorską prelekcję na temat jadła łemkowskiego Edyta Wilk, autorka powstającej książki „Łemkowskie smaki”. Wzięli w nich udział osadzeni, funkcjonariusze z ZK w Łupkowie, dr Joanna Potaczek, Artur Górecki i Agata Kozieradzka.

Dnia 9 listopada 2021 r. odbył się Dzień Kultury Łemkowskiej. W ramach spotkania osadzeni i zaproszeni goście mogli wysłuchać autorskich prelekcji dotyczących historii Łemków, ich życia codziennego i pracy – dr Joanny Potaczek, religii, cerkwi, budowy ikonostasu – Artura Góreckiego, kultury, strojów, obrzędów – Marianny Jarej, oraz prelekcji dotyczącej potraw kulinarnych łemkowskich. Do podobieństw i różnic w religii prawosławnych i grekokatolików odnieśli się Ks. Marek Gocko – proboszcz cerkwi prawosławnej w Komańczy i Ks. Bogdan Kiszko – proboszcz cerkwi greckokatolickiej w Mokrem.

Podczas spotkania odbył się koncert zespołu „Łem My” z Komańczy i Sanoka. Czytana była poezja łemkowska światowej sławy poety Bohdana Ihora Antonycza. Po ukraińsku deklamowała ją Marianna Jara – animatorka kultury karpackiej, zaś tłumaczyła na
j. polski w zastępstwie Krystyny Galik Harhaj – dyrektora GOK w Komańczy, Adrianna Hryćko. Na zakończenie spotkania miała miejsce degustacja dań łemkowskich przygotowanych przez osadzonych z ZK w Łupkowie podczas łemkowskich warsztatów kulinarnych.

Trzeci blok przybliżający wielokulturowość regionu rozpoczął się 17 listopada 2021 r. warsztatami kuchni romskimi dla osadzonych w Zakładzie Karnym w Łupkowie. Warsztaty poprowadziła i wygłosiła autorską prelekcję na temat jadła romskiego dr Joanna Potaczek. Wzięli w nich udział osadzeni, funkcjonariusze z ZK w Łupkowie, Artur Górecki oraz Agata Kozieradzka.

Dnia 18 listopada 2021 r. w Klubie Funkcjonariusza Zakładu Karnego w Łupkowie miał miejsce Dzień Kultury Romskiej. W ramach spotkania osadzeni i zaproszeni goście mogli wysłuchać autorskich prelekcji dotyczących historii Romów w Karpatach Adama Bartosza
z Muzeum Okręgowego w Tarnowie, ich życia codziennego autorstwa Artura Góreckiego oraz obyczajów, tradycji, wierzeń – dr Joanny Potaczek. Ponadto podczas, spotkania miała miejsce prezentacja najnowszej książki Natalii Gancarz pt. Na bister, nie zapomnij, z Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Książka jest poświęcona miejscom pamięci Zagłady Romów w Polsce i w Europie. W trakcie spotkania Panie Agata Kozieradzka z OSP Nowosielce oraz Bogumiła Będkowska z LGD „Dorzecze Wisłoka” przedstawiły wspomnienia o Romach pt. „Żyli wśród nas”. Podczas spotkania odbył się wspaniały koncert zespołu „Tereściacy” z Zawadki Rymanowskiej, prezentującego pieśni romskie.

Na zakończenie spotkania miała miejsce degustacja dań romskich przygotowanych przez osadzonych z ZK w Łupkowie podczas romskich warsztatów kulinarnych, poprzedzona prelekcją dotyczącą potraw kulinarnych romskich. Goście mogli pokosztować m. in. kury po cygański, gulaszu cygańskiego, śledzi, ryby po cygańsku, pasty z bakłażana, mamałygi czy proziaków.

Podczas każdej edycji spotkania prezentowane były działania edukacyjne propagujące wśród osadzonych kolejno kulturę żydowską, łemkowską i romską. Przedstawione zostały również efekty kilkuletniej pracy na rzecz ratowania i odnowy cmentarza żydowskiego w Woli Michowej. Osadzeni prezentowali wystawy tematyczne dotyczące poszczególnych kultur oraz czytali poezję łemkowską i romską.

Spotkanie zostało zorganizowane przez Centrum Dialogu Między Religiami, Zakład Karny
w Łupkowie. Do pomocy przy organizacji włączyli się: Gmina Komańcza, Gmina Jaśliska, Gminny Ośrodek Kultury w Komańczy, Gminny Ośrodek Kultury w Jaśliskach, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Gminny Ośrodek Kultury w Zarszynie z siedzibą w Nowosielcach, Ochotnicza Straż Pożarna w Nowosielcach, Lokalna Grupa Działania „Dorzecze Wisłoka”, Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Żydów Ziemi Dukielskiej „Sztetl Dukla”, Zespół „Łem My”, Zespół „Tereściacy” z Zawadki Rymanowskiej, Zespół Szkół nr 2
w Sanoku, Szkoła Podstawowa w Jaśliskach, Sołectwo Wola Michowa.

Współpraca z Zakładem Karnym w Łupkowie odbywa się w ramach projektu naukowo dydaktycznego „Edukacja historyczna w służbie resocjalizacji” na mocy porozumienia Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Rzeszowie i Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami.

Dziękujemy wszystkim, którzy przyczynili się do realizacji powyższego przedsięwzięcia.

dr Joanna Potaczek

Dyrektor Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami