35-lecie odsłonięcia pomnika Grzegorza z Sanoka
W kwietniu 1985 roku została wybrana pierwsza łopata ziemi pod fundament pomnika upamiętniającego Grzegorza z Sanoka (1407-1477) – kapelana króla Władysława Warneńczyka, metropolity lwowskiego i profesora Akademii Krakowskiej. Uroczyste odsłonięcie posągu nastąpiło 27 kwietnia 1986 roku podczas „Dni Sanoka ‘86”.
Pomysł wybudowania pomnika narodził się jeszcze w 1906 roku, a jego inicjatorem było Towarzystwo Upiększania Miasta Sanoka, planowano uczcić 500-lecie urodzin wielkiego Sanoczanina. Idea budowy pomnika została poparta głównie przez sanocką inteligencję oraz ówczesnego burmistrza Feliksa Gielę na czele. Za budową bardzo poważnie lobbowały też elity intelektualne Lwowa z prof. Tadeuszem Sinko, ówczesnym wykładowcą hellenistyki na Uniwersytecie Lwowskim.
Wybuch I wojny światowej uniemożliwił realizację zamierzenia. Zebrane na ten cel pieniądze uległy dewaluacji, zaś materiały – rozkradzeniu.
W II Rzeczpospolitej temat w ogóle nie był podejmowany. Chyba jedynym zainteresowanym postacią wielkiego Sanoczanina w tamtym czasie był prof. Jan Parandowski, autor powszechnie znanej „Mitologii”. Osoba Grzegorza z Sanoka na tyle go zafascynowała, że odwiedził nawet miejsca pobytu wybitnego sanockiego humanisty. Mało tego; miał nawet własny pomysł na lokację i wygląd potencjalnego pomnika. Wedle jego koncepcji, pomnik powinien zostać wybudowany w miejskim parku i miał przedstawiać młodego chłopca łaknącego zdobywania wiedzy.
Do tematu powrócono dopiero pięćdziesiąt lat później w 1977 roku z okazji 500-lecia śmierci Grzegorza z Sanoka. Z tej okazji zorganizowano sesje naukowe w Sanoku i Krakowie, wybito medale pamiątkowe a prof. Roman Tarkowski (wybitny rzeźbiarz pochodzący z Ziemi Sanockiej, a dokładnie z Posady Jaćmierskiej) wykonał i ofiarował miastu popiersie humanisty. Na fasadzie siedziby Muzeum Historycznego umieszczono pamiątkową tablicę, której odsłonięcia dokonali prof. Mieczysław Karaś, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prof. Marian Konieczny z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Obaj profesorowie zgodnie stwierdzili, że jeden z pierwszych polskich humanistów powinien mieć swój pomnik.
Tym razem idea ta miała się zmaterializować. W 1985 pomnik Grzegorza z Sanoka miał bowiem stanąć na placu obok pięknego gmachu Biblioteki, której Grzegorz stał się patronem. Prace ruszyły, a niebagatelny wpływ na ich postęp i realizację miał ś.p. Władysław Harajda – dyrektor sanockiej Biblioteki, który w latach 1977-1982 przeprowadził generalny remont budynku przy ul. Lenartowicza 2.
W 1985 roku przystąpiono do prac nad pomnikiem, którego projektantem został prof. Marian Konieczny – autor posągu nowohuckiego Lenina, pomniku Kościuszki w Filadelfii czy pomnika Chwały i Męczeństwa w Algierze, który można obejrzeć na 200-dinarowym algierskim banknocie. Sam rzeźbiarz podczas wywiadu udzielonego Wiesławowi Koszeli dla Gazety Sanockiej „Autosan” wypowiadał się o pomniku w następujących słowach:
„Na brak zajęć narzekać nie mogę, ale w przypadku Grzegorza nie wahałem się ani przez chwilę. Przecież ziemia sanocka to moja ziemia rodzinna (…). Dlaczego pociągnął mnie poza sentymentami Grzegorz z Sanoka? Jego postać jest bardzo renesansowa, bujna swoją osobowością, ściśle związana z bliską mi epoką. A jednocześnie jest to postać bliska mi jako krajanin. Myślę, że dobrze się stało, iż Sanok stawia ten pomnik swojemu rodakowi. Wiele zawdzięcza Grzegorzowi, który rozsławił imię miasta, niechże więc i Grzegorz coś zawdzięcza Sanokowi”.
Odlew posągu został wykonany przez Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych S.A. i mierzył 5 m 54 cm razem z cokołem. Przedstawia on Grzegorza z Sanoka trzymającego w lewej dłoni otwartą księgę, w której wypisane są następujące słowa:
„Trzeba żyć w taki sposób, żeby swoją działalnością, pracą, twórczością być użytecznym dla innych. Losy kraju i świata nie zależą od sił nadprzyrodzonych, ale od samych ludzi”
Niestety, dokonano tu pewnego nadużycia, sugerując, że mamy tu do czynienia z autentycznym cytatem z dzieł arcybiskupa Grzegorza. Być może hasło to było konieczne, by lokalne władze mogły uzyskać wówczas zgodę na postawienie pomnika arcybiskupowi.
27 kwietnia 1986 roku nastąpiło uroczyste odsłonięcie pomnika. W Sanoku zjawili się przedstawiciele KW PZPR – Jan Łuczyński i Ryszard Stączek oraz wojewoda krośnieński Ryszard Szypuła. Swoje przemówienie z tej okazji wygłosił ówczesny naczelnik miasta Ryszard Grzebień, podkreślając symboliczny powrót Grzegorza z Sanoka w rodzinne strony. Odsłonięciu pomnika towarzyszyła podniosła akademia literacko-muzyczna pt. „Losy mi dały za ojczyznę Sanok” z udziałem wybitnych aktorów: Jana Korwin-Kochanowskiego, Tadeusza Malaka, Leszka Świgonia oraz Jerzego Treli. W Miejskiej Bibliotece Publicznej otworzono też wystawę poświęconą wielkiemu Sanoczaninowi.
Renowacje pomnika miały miejsce w 1994 i 2004 roku. Być może warto pomyśleć nad kolejną?
Damian Józefek
***
Artykuł został napisany dzięki informacjom zawartym w archiwalnych numerach „Gazety Sanockiej-Autosan” oraz „Tygodnika Sanockiego”, które są dostępne na łamach Sanockiej Biblioteki Cyfrowej (www.sanockabibliotekacyfrowa.pl). Serdecznie zapraszamy do korzystania z jej zasobów.
Ostatnie komentarze